Czy osy mają żądło i czy zostawiają je w ranie po ukąszeniu?

W rzeczywistości odpowiedź na pytanie, czy osa ma żądło, nie jest tak oczywista, jak mogłoby się wydawać na pierwszy rzut oka. Wydawałoby się, że skoro osy mogą użądlić, to muszą mieć użądlenie, prawda? Tak, ale nie do końca...

Sytuacja wygląda następująco: każda samica ma użądlenie, ale samce nie. Biorąc pod uwagę, że większość osobników tzw. os papierowych to tylko samice, możemy powiedzieć, że prawie wszystkie te osy, które spotkasz w swoim letnim domku, balkonie lub strychu swojego domu, mają żądło.

Żądło tego owada jest główną bronią obrony przed wrogami i atakami na dużą zdobycz. Jednocześnie wiele dorosłych os jest ścisłymi wegetarianami i używa żądła tylko w celu zdobycia pożywienia dla swoich larw lub do samoobrony i zbiorowej obrony gniazda.

Co ciekawe, w przeważającej większości przypadków podczas polowania osy społeczne starają się ratować truciznę, a ich ofiary giną potężnymi szczękami. Osa nie ma zębów, ale jej dobrze rozwinięte szczęki świetnie radzą sobie z obgryzaniem nawet bardzo gęstych chitynowych okryw innych owadów.

W przeciwieństwie do krewnych społecznych, samotne gatunki os (na przykład scoli) prawie zawsze otrzymują pożywienie dla swojego potomstwa za pomocą użądlenia.

Pomimo takich różnic w wykorzystaniu tego narządu, u wszystkich os jest on ułożony prawie tak samo. Jeśli chodzi o różnice w skutkach użądlenia przez różne rodzaje os, to może ona być bardzo, bardzo znacząca i tłumaczy się różnicami w składzie jadów owadów.

 

Szczegółowa anatomia: użądlenie osy pod mikroskopem

Żądło osy to długi, mocny, spiczasty organ połączony z trującym gruczołem i posiadający wewnątrz przewód, przez który do ciała ofiary wprowadzana jest trucizna z gruczołu.

Poniższe zdjęcie przedstawia żądło zwykłej osy (Vespula vulgaris):

A tutaj możesz zobaczyć, jak wygląda użądlenie szerszenia (Vespa crabro):

Żądło znajduje się z tyłu brzucha. W większości os, w stanie spokoju, jest wciągana do wewnątrz, a po ugryzieniu jest usuwana z powodu skurczów specjalnych mięśni.

Oglądając żądło osy pod mikroskopem widać, że ma gładkie ściany i jest półprzezroczysty, ale gołym okiem ten narząd wydaje się ciemnobrązowy:

Co ciekawe, właśnie w swojej gładkości użądlenie osy różni się znacznie od użądlenia pszczoły: ta ostatnia ma liczne nacięcia na tym organie. To z powodu obecności takich nacięć żądło pszczoły jest mocno trzymane na skórze ofiary, jak harpun. Nie mogąc go zdobyć, pszczoła odlatuje z częściowo wyrwanymi narządami wewnętrznymi, a następnie szybko umiera:

Poniższe zdjęcie pokazuje, jak wygląda użądlenie pszczoły pod mikroskopem:

Strukturalnie żądło osy składa się z dwóch wydłużonych szpilek - to one przebijają powłokę ciała ofiary. Z brzucha owada poruszają się po specjalnych formacjach zwanych saniami.Te sanie z kolei są pokryte kilkoma płytami na tylnym końcu ciała osy. Kiedy osa użądli, płytki rozsuwają się, sanki wysuwają się lekko z brzucha, a mandryny przesuwają się po nich.

Film wyraźnie pokazuje, jak osa wypycha żądło z brzucha:

Jad po ukąszeniu wypływa z kanału między mandrynami a saniami. W samych mandrynach nie ma takiego kanału, a jeśli osa nie zdąży wbić użądlenia na wystarczającą głębokość, trucizna nie dostanie się do ciała ofiary.

Na zdjęciu jak wygląda użądlenie osy w momencie częściowego wyprostu z brzucha:

To interesujące

Żądło osy to zmodyfikowany pokładełko, który przekształcił się w potężną broń. Podobny pokładeł występuje np. u koników polnych i szarańczy (popularnie nazywany też mieczem ze względu na charakterystyczny kształt), a także u niektórych innych owadów. Ale jeśli w tej samej szarańczy pokładełka spełnia swoje bezpośrednie funkcje i służy do usuwania jaj z ciała samicy, to u os został uzupełniony trującym gruczołem w trakcie ewolucji, stał się twardszy i silniejszy, a owady go używają właśnie do polowania i ochrony.

Jeźdźcy – bliscy krewni os – są pod tym względem rodzajem grupy przejściowej. Ich pokładełko nie jest wciągane do ciała i może być bardzo długie. Z jego pomocą owad przebija skórę ofiary i wprowadza jaja do jej tkanek. Niektórzy jeźdźcy mogą boleśnie użądlić człowieka: w ten sposób ich pokładełka pełni również obie funkcje - zarówno ochronne, jak i rozrodcze.

Ale samce os nie mają żądła. Biorąc pod uwagę, że poprzednik tego narządu - pokładełko - jest przywilejem tylko samic, staje się jasne, dlaczego samce są pozbawione użądlenia.

Jednak w naturze bardzo trudno jest na zewnątrz odróżnić samce osy papierniczej od samic i zwykle nie można odgadnąć, który owad może użądlić, a który nie. Ponadto u zwykłych os towarzyskich samce są niezwykle małe, pojawiają się dopiero pod koniec lata lub wczesną jesienią i żyją zaledwie dwa lub trzy tygodnie. Tak więc większość napotkanych os to właśnie samice, które mają żądło.

Na notatce

Każda osa ma tylko jedno żądło. Teoretycznie sama utrata tego narządu nie jest dla owada śmiertelna. Jednak w warunkach rzeczywistych nie traci go, gdyż gładkie ścianki użądlenia ułatwiają jego wyjęcie z ciała ofiary i wielokrotne używanie.

 

Jak działa żądło zaatakowane przez osę

Żądło wychodzi z brzucha owada dokładnie w momencie użądlenia osy. Po ataku owad nie może ukryć użądlenia i zadać mu jednego lub więcej "uderzeń".

Oczywiście, aby użądlenie było skuteczne, powłoka ciała ofiary musi być delikatniejsza niż samo użądlenie. Z tego powodu osy rzadko polują na chrząszcze, które są dobrze chronione przez twardą elytrę, ale pająki, nawet bardzo trujące i niebezpieczne, są bardzo umiejętnie sparaliżowane swoją trucizną:

Po wprowadzeniu trucizny do ciała ofiary osa z łatwością wyjmuje żądło i w zależności od sytuacji albo je chowa i odlatuje, albo ponownie żądli. Owad może swobodnie czerpać broń z ciał owadów i pająków, a także ze skóry ludzi i innych zwierząt stałocieplnych. To jest główna różnica między użądleniem osy a użądleniem pszczoły: osa nie pozostawia użądlenia po ukąszeniu.

Osa może użądlić się około 4-5 razy z rzędu. W tym samym czasie, za jednym ugryzieniem, wstrzykuje średnio 0,3-0,4 mg trucizny do ciała ofiary (a duże szerszenie i skolie mogą wstrzyknąć do 0,7 mg).

 

Użądlenie osy w skórze: czy to możliwe?

Biorąc pod uwagę, że osy nie pozostawiają żądła w skórze pogryzionego człowieka, praktycznie wykluczone są sytuacje, w których trzeba wyciągnąć broń z rany.

Wszystkie przypadki zaklejonych i oderwanych użądleń są związane z użądleniem pszczół. Dzięki obecności tego narządu w skórze ofiary można łatwo odróżnić użądlenie osy od użądlenia pszczoły: jeśli nie ma użądlenia, to osa ugryzła, a jeśli jest, to pszczoła. Dzięki temu znakowi możesz śmiało osądzić, kto cię ukąsił.

Mówiąc o użądleniu, warto porozmawiać o tym, jak wyciągnąć żądło pszczoły ze skóry bez wyrządzania sobie dodatkowej szkody.

Istnieją dwie główne i najczęściej używane metody:

1. Najbezpieczniejszym sposobem usunięcia żądła jest ostrożne wyjęcie go igłą, pamiętając o następującym ważnym punkcie. Pszczoła pozostawia żądło w ranie wraz z gruczołem trucizny (i częścią jelita), a ściany worka trucizny nadal się kurczą, wprowadzając pod skórę coraz więcej toksyn. Dlatego im szybciej uda ci się usunąć żądło, tym mniej wyraźne będą konsekwencje ugryzienia.
2. Możliwe jest również dotarcie do żądła pęsetą lub paznokciem, ale ta metoda jest znacznie mniej preferowana. Faktem jest, że w ten sposób wyciśniesz do rany dodatkową ilość jadu pszczelego - zarówno z samego użądlenia, jak iz połączonego z nim worka trucizny. Ale jeśli nie było pod ręką żadnego ostrego przedmiotu, możesz po prostu chwycić żądło paznokciami jak najbliżej powierzchni skóry i usunąć.

Nie da się pozostawić żądła pszczoły w skórze – nie tylko z powodu wpłynięcia pod skórę dodatkowej ilości trucizny, ale po prostu dlatego, że po pewnym czasie rana może się zaognić.

Jeśli chodzi o osy i szerszenie, generalnie możemy im podziękować za to, że wykonują część pracy polegającej na samodzielnym neutralizowaniu ukąszenia, nie pozostawiając żądła w skórze i odlatując z nim.

 

Różne osy, różne użądlenia, różne ukąszenia

Pomimo faktu, że prawie wszystkie osy mają użądlenia, użądlenia różnych gatunków różnią się znacznie siłą (bólem) i konsekwencjami. Różnica zależy od wpływu trucizny na organizm ludzki.

Na przykład jad olbrzymich szerszeni azjatyckich jest silnie uczulający i często prowadzi do wstrząsu anafilaktycznego. Wielokrotne ugryzienia kilku z tych szerszeni na raz mogą stanowić zagrożenie dla życia nawet u osób, które nie są podatne na alergie.

Scolia, które nie są gorsze od szerszeni, żądlą, wręcz przeciwnie, bardzo słabo. Ich jad ma na celu sparaliżowanie osiadłej i nieszkodliwej ofiary - larw chrząszczy - i dlatego prawie nie powoduje bólu u ludzi, a jedynie prowadzi do lekkiego drętwienia tkanek.

Użądlenia os drogowych, których wiele gatunków żeruje na ptasznikach i innych jadowitych pająkach, powodują bardzo dotkliwy ból u stałocieplnych zwierząt. Pod względem bólu ich ukąszenia należą do najpotężniejszych owadów na świecie.

I, na przykład, osfilanty znane pszczelarzom polującym na pszczoły miodne mają żądło, które jest zbyt cienkie i często po prostu nie jest w stanie przebić szorstkiej skóry na dłoniach człowieka. Dlatego choć filantropi czasem kłują ludzi, pszczelarze śmiało łapią ich gołymi rękami, nie bojąc się ugryzień.

Należy pamiętać, że osy prawie zawsze żądlą człowieka w samoobronie lub chroniąc gniazdo. Zaniepokojone owady te w pierwszej kolejności próbują odlecieć, a dopiero w sytuacji krytycznej (zwłaszcza przygwożdżonej) uciekają się do ekstremalnych środków i użądlenia.Ponadto, jeśli owady uznają, że dana osoba zbliżyła się zbyt blisko do gniazda, mogą wspólnie zaatakować, aby odpędzić potencjalnego sprawcę.

Dlatego w naturze lub w domku letniskowym, aby nie zostać użądlony, wystarczy być uważnym, nie wykonywać gwałtownych ruchów w obecności os i szerszeni i rozglądać się. Jeśli w pobliżu znajduje się gniazdo, powinieneś je ominąć, a jeśli owad przypadkowo usiądzie na ciele, po prostu je wyczyść, ale w żadnym wypadku go nie zatrzaskuj. Taka dokładność w większości przypadków wystarcza, aby uniknąć ugryzień.

 

Ciekawe wideo: osa drogowa walczy z pająkiem tarantuli

 

Usuwanie użądlenia pszczoły pęsetą (możesz zobaczyć jak kurczy się woreczek jadowy)